Καταγωγή Σαρακατσάνων
Δεν υφίσταται θέμα για το αν οι Σαρακατσάνοι είναι Έλληνες η όχι. Το θέμα αυτό έχει ξεκαθαρίσει μέσα από την ιστορία την κοινωνιολογία και την λαογραφία. Παρ΄όλα αυτά συζητιέται για το αν οι Σακαρετσιάνοι αποτελούν συνέχεια αρχαίων Ελλήνων νομάδων κτηνοτρόφων γιατί αν δεν ισχύει κάτι τέτοιο τότε πως, πότε,γιατί και από που ξεκίνησε η ζωή τους και η νομαδική ζωή αυτής της Ελληνικής λαότητας.
α) Συγγραφείς που δέχονται ότι οι Σαρακατσάνοι αποτελούν συνέχεια αρχαίων Ελληνικών νομάδων κτηνοτρόφων.
Παναγιώτης Αραβαντινός (1811-1870): Λόγιος - Ιστορικός
Αντώνιος Κεραμόπουλος (1870-1960): Καθηγητής - Ακαδημαϊκός
Αγγελική Χατζημιχάλη (1895-1965): Λαογράφος
Ευριπίδης Μακρής: Εκπαιδευτικός - Συγγραφέας
Νικόλαος Κατσαρός: Πολιτικός
Θωμάς Καλοδήμος: Φιλόλογος - Εκπαιδευτικός
Βασίλης Μόλαρης: Ερευνητής
β) Συγγραφείς που δεν δέχονται αρχαία καταγωγή των Σαρακατσιάνων
Γ.Β. Καββαδίας: Κοινωνιολόγος - Καθηγητής
Δ. Γεωργακάς: Καθηγητής Πανεπιστημίου
Γιάννης Μπότος: Νομικός και συγγραφέας
Οι Σαρακατσάνοι είχαv ανέκαθεν Ελληνική εθνικότητα και συνείδηση. Άλλο εθνικότητα και άλλο καταγωγή μιας νομαδικής φάρας.
Κοιτίδα των Σαρακατσιανών
Κανείς δεν μπορεί να δώσει με βεβαιότητα απάντηση στο ερώτημα ποια είναι η κοιτίδα των Σαρακατσιανών.Γραπτές μαρτυρίες αποδεκτές ή ιστορικές πληροφορίες δεν υπάρχουν. Έτσι προσφεύγουμε στις παραδόσεις και σε παντώς είδους παρατηρήσεις. Παρακάτω έχουμε και την ετυμολογία του όρου ''Σαρακατσάνος'' όπως αναφέρεται από κάποιους συγγραφείς.
[*]Ο ποιητής Κώστας Κρυστάλλης (1868-1896) αναφέρει: <<Άλλοι θέλουσι τούτους Σακαρετσάνους εκ του χωριού του Βάλτου της Ακαρνανίας Σακαρέτσι'Απαντα σελ. 543
[*]Ο Δ. Γεωργακάς στο βιβλίο του αναφέρει: <<Αι περί Σακαρετσίου, Σιράκου, Πεστών, Σουλίου κλπ.
παραδόσεις σημαίνου, νομίζω, απλώς τούτο, ότι οι Σαρακατσαναίοι πήραν το όνομά τους από
το Σακαρέτσι κι ήταν Σακαρετσάνοι. Με αναγραμματισμό, χάριν ευφωνίας, το όνομα έγινε
Σαρακατσάνος>>
[*]Ο λόγιος Παναγιώτης Αραβαντινός στο <<Μονογραφία της Ηπείρου, των τε ομόρων Ελληνικών
και Ιλλυρικών Χωρών>> σελ. 146-147 γράφει: <<Σαρακατσάνοι ή Σακαρετσάνοι: Ποιμένες
σκηνίται έχοντες την καταγωγήν των εκ τινος κώμης του Βάλτου Σακαρέτσι, όπου οι
πρόγονοί των κατοικούντες μετά τών συγχωριανών τους, εξεπατρισθησαν μετελθόντες την
σκηνίτιδα ζωήν>>.
[*]Ο Ευριπίδης Μακρής, συγγραφέας σημειώνει: <<Συμφωνώ και τάσσομαι ανεπιφύλακτα
με την άποψη του Αραβνατινού, ο οποίος και χρονικά ήταν πιο κοντά στα πράγματα, ότι οι
Σαρακατσαναίοι πήραν το όνομά τους από το Σακαρέτσι κι ήταν Σακαρετσάνοι. Με αναγραμματισμό,
χάριν ευφωνίας, το όνομα έγινε Σαρακατσάνος
[*]Ο κώστας Λαζαρίδης εκπαιδευτικός σημειώνει σε ειδικό άρθρο του στο περιοδικό <<Ηπειρώτικη
Εστία>> (Έτος 1956, τόμος 5, σελ.363) ότι <<Πάντως εγώ νομίζω ότι δεν πρέπει να αποκλειστεί
-όπως το κάνουν αυτό δυστυχώς πολλοί- ότι η καταγωγή των Σαρακατσαναίων και η ονομασία
τους προέρχεται από το χωριό του Βάλτου Σακαρέτσι>>.
[*]Ο Δ. Στατηράς (Ηπειρωτική Εστί, τ.4, 1955, σελ. 908) γράφει: <<Οι γεροντότεροι του χωριού
(σ.σ.Βασταβέτσι,νυν Πτεροβούνι Πίνδου) αφηγούνται την εξής παράδοση: Στα παλιά χρόνια
επήλθε ρήξις μεταξύ των τσελιγκάδων,του χωριού διαιρεθέντος εις δύο μερίδας.Φαίνεται ότι
η ρήξις προσέλαβε χαρακτήρα σχεδόν μάχης, διότι οι ηττηθέντες>πήραν όλο τους το βίο και
κατόπιν τελέσεως αναθέματος -λιθοσσωρού- δι'ιερέως ανεζήτησαν τόπον άλλου χωριού μακριά απ'το
Βασταβέτσι. Ως τέτοιο εξέλεξαν τη γνωστή τους τοποθεσία από το Χειμοδιά, το Σακαρέτσι. Εντεύθεν
γεννάται το ερώτημα. Το Σακαρέτσι ιδρύθει υπό των φυγάδων τούτων ή προυπήρξε και οι Βασταβετσιανοί ενίσχυσαν μόνο τον πλυθησμό του; Η πετροβουνιώτικη παράδοση επιμένει επί του πρώτου>>
[*]Ο Γιάννης Μπότος στο βιβλίο του <<Οι Σαρακατσιαναίοι>> αναφέρει:<< Το όνομα μάλλον
σημαίνει ιδιότητα, ίσως από το νομαδισμό τους, τη φερέοικη ζωή τους, τον πλάνητα βίο τους.
Και όχι τόπο καταγωγής>> σελ. 334
[*]Ο Θωμάς Καλοδήμος σημειώνει: <<Τόσο έντονο ήταν το συναίσθημα της φυγής από την
περιοχή αυτή, ώστε δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι όλοι οι Σαρακατσαναίοι έφυγαν από
τα βουνά του Συράκου και γι'αυτό ονομάστηκαν Σαρακατσαναίοι>> (ο.π σελ.85)
[*]Ο Γ. Κοτζιούλας γράφει: << Λοιπόν το όνομα Σαρακατσάνος πιστεύω πως έχει και αυτό,
μην τρομάζετε, τουρκική προέλευση... σαρακατσάνος = σιαρί+κατσιάν = κλεφτυφυγόδικος>>
Σιαρί στα τούρκικα σημαίνει κλέφτης και κατσιάν φυγάς.
[*]Ο Β.Σκαφιδάς, ετυμολογεί τη λέξη Σαρακατσιάνος και εξηγεί ότι είναι σύνθετη και
παράγεται από την λέξη σάρικα=άσπρη κάπα και από το σύμπλεγμα τσ και από τη συλλαβή ανου που
<<κατα περίεργο τρόπο παρεμβάλεται σε πολλές (κουτσοβλάχικες) λέξεις για ευφωνία>>. Έτσι
προήλθε η λέξη Σαρακατσιάνος που σημαίνει αυτόν που φοράει άσπρη κάπα. (Ηπειρωτική Εστία, τ.4 1955 σελ 787)
Σακαρετσιάνοι Κλεφταρματολοί
Στα χρόνια της σκλαβιάς τη <<μαγιά της λευτεριάς>> όπως έλεγε ο Μακρυγιάννης την αποτέλεσαν οι Κλέφτες και οι Αρματολοί. Αρματωλικές οικογένειες του Ορεινού Βάλτου ήταν: Του Σταθά, του Μπουκουβάλα, του Καραϊσκου, του Κοντογιάννη και του Ράγκου. Από αυτές Σακαρετσιάνικες ήταν του Μουκουβάλα και του Καραΐσκου ή Ίσκου. Στην επανάσταση του 1821 πολλοί Σακαρετσιάνοι πρωτοστάτησαν σε μάχες εναντίων των Τούρκων όπως φαίνεται σε πιστωποιητικά της εποχής (Φ.Ε.Κ αριθ. 9,22 Μαρτίου 1833 εν Ναυπλίω
και Β.Δ. Φ.Ε.Κ 28,19 Νοεμβρίου 1845).
To Σακαρέτσι, Παύλος Κ. Καρακώστας.